Václav Benda, Nie twórzcie sobie naszego fałszywego obrazu (List do redakcji Biuletynu Informacyjnego Solidarności Czechosłowacko-Polskiej)

Szanowni Państwo!

Jako „historyczny” (od spotkania w 1978 r.) i aktywny do tej pory uczestnik Solidarności Czechosłowacko-Polskiej otrzymuję i z zainteresowaniem czytam Biuletyn Informacyjny. Od początku istnienia magazynu z pewnym niepokojem stwierdzam, że wasze raporty i selekcja informacji o niezależnych ruchach w Czechosłowacji koncypowane są w duchu marksistowskim i lewicowym. Martwi mnie lewicowa tendencja, która zdominowała stosunki czechosłowacko-polskie po obiecujących początkach w późnych latach siedemdziesiątych, szanuję jednak zasłużoną pracę małżeństwa Anny Šabatovej i Petra Uhla, Petra Pospíchala i szanuję prawo każdego pisma do posiadania własnego profilu i orientacji. Jednak trzynasty numer Biuletynu Informacyjnego z 7 lutego 1989 r. zawiera zniekształcone informacje, o których nie mogę już milczeć.

Mniej lub bardziej na marginesie zauważam, że Alexandr Vondra w swoim wywiadzie – oczywiście bez złych intencji – wygłasza szereg nieprawdziwych stwierdzeń: Ivan Polanský nie został skazany na pół, ale na cztery lata więzienia, proces VONS nie odbył się pod koniec roku 1978, ale w 1979; błędnie są podane również wyroki (Benda dostał nie trzy, ale cztery lata, Dienstbier nie 3 i 1/2, ale 3 lata, Bednářová 3 lata i Němcová warunkowo 2 lata). Takich nieścisłości personalnych jest więcej.

Jednak właściwym powodem mojego protestu jest tendencyjny „Przegląd niezależnych inicjatyw w Czechosłowackiej Republice Socjalistycznej”, zamieszczony na stronach 18–20 Państwa biuletynu. Chodzi przede wszystkim o dwie całkiem niesprawiedliwe bagatelizacje.

 

            1) Nie jest prawdą twierdzenie, że dopiero w ciągu ostatnich dwóch lat inicjatywy katolickie stały się bardziej widoczne. Od samego początku Karty 77 i innych inicjatyw grupy katolickie odegrały w nich ważną rolę (np. na 10 członków VONS uwięzionych w 1979 r. 5 miało wyraźnie katolicką orientację). Karta 77 stanowiła niewątpliwie inspirację dla inicjatyw katolickich, niemniej jednak te od dziesięciu lat rozwijają się autonomicznie, pod względem wpływu społecznego znacznie przewyższając i często wyprzedzając działania czysto obywatelskie pod względem ich wpływu społecznego. Miesięcznik Informace o církvi [Wiadomości kościelne] (ukazuje się od 1980 r.) jest drugim najstarszym i prawdopodobnie najbardziej rozpowszechnionym periodykiem samizdatu (około kilku tysięcy egzemplarzy nakładu). Co najmniej połowa samizdatowych periodyków (na Słowacji to 90%) ma proweniencję katolicką, pod względem liczby egzemplarzy udział ten byłby prawdopodobnie jeszcze większy (nawiasem mówiąc, Křesťanské obzory [Chrześcijańskie perspektywy] ukazuje się jako dwutygodnik, a nie miesięcznik, jak błędnie stwierdzono). Po nieśmiałych początkach (1977) katolickie petycje zbierają liczne podpisy  (1985 – petycja pod wnioskiem o zaproszenie papieża do odwiedzenia Czechosłowacji, 27 000 podpisów; 1986 - protest przeciwko liberalizacji prawa aborcyjnego, 16 000 podpisów; 1988 - petycja w sprawie obrony praw religijnych i obywatelskich. 600 000 podpisów), których liczba o kilka rzędów wielkości przewyższa liczbę podpisów pod podobnymi petycjami inicjatyw czysto obywatelskich. Również w dziedzinie manifestacji publicznych środowisko katolickie zachwuje wyraźną przewagę: jeżeli pominiemy pielgrzymki na Słowacji, które są stałym źródłem nerwowości reżimu, na Velehradzie w 1985 demonstrowało 150-200 tysięcy pielgrzymów, manifestując także swoją dezaprobatę dla oficjalnej polityki. Fala demonstracji ulicznych w 1988 r.,, których kulminacją były wydarzenia na Placu Wacława w styczniu 1989 r., została zapoczątkowana przez wydarzenia czysto katolickie (oba z marca 1988): narodową pielgrzymkę ku czci błogosławionej Agnieszki w katedrze praskiej i bratysławską manifestację opowiadającą się za mianowaniem niezależnych biskupów i za prawa człowieka (pomimo drastycznych środków zapobiegawczych, w obu tych wydarzeniach uczestniczyło wiele tysięcy wiernych).

 

2)                  Ruch na Rzecz Swobód Obywatelskich (HOS), wspomniany przez Pana tylko w przypisie, jest, w przeciwieństwie do wielu opisanych efemerycznych ruchów, pierwszym przedsięwzięciem o wyraźnej orientacji politycznej (próbą zjednoczenia wszystkich demokratycznie nastawionych sił, od umiarkowanej lewicy do umiarkowanej prawicy), wspieranym przez ponad 300 zadeklarowanych działaczy i znacznie większą liczbę aktywnych sympatyków. Nie jest przypadkiem, że niecałe dwa tygodnie po opublikowaniu jej pierwszego manifestu, Demokracja dla wszystkich, wszczęto postępowanie karne, praktycznie wszyscy zadeklarowani członkowie HOS byli prześladowani przez policję, a sześciu czołowych działaczy prokuratura przestrzegła przed dalszą aktywnością w HOS (jednym z nich był Václav Havel; na to ostrzeżenie wielokrotnie powoływano się w wymierzonej weń kampanii zniesławień i w trakcie jego procesu). Pomimo tego HOS dalej rozwija swoją działalność, inicjując lub współorganizując szereg akcji obywatelskiego nieposłuszeństwa i protestów. Zaczęto wydawać niezależny magazyn polityczny Alternativa, a dla członków Ruchu czasopismo Zpravodaj HOS [Informator HOS]. Powstają także liczne regionalne lub wyspecjalizowane grupy polityczne oraz kluby HOS.

            Proszę o opublikowanie tych moich uwag rzeczowych, w których staram się przynajmniej nieco skorygować wyobrażenie o niezależnych ruchach w Czechosłowacji. Zdecydowana większość z nich to ruchy, które nie podpisują się pod socjalizmem i nie chcą mieć z nim nic wspólnego; tylko pojedyncze jednostki widzą w socjalizmie coś więcej, niż zło konieczne, które musimy zaakceptować z powodu niekorzystnej sytuacji w polityce realnej i geopolityce. Być może ten sceptycyzm w stosunku do socjalizmu jest jakimś ekstremum, z którym zamierzacie Państwo  gwałtownie polemizować. Macie do tego prawo. Nie jest jednak słuszne, aby to właśnie wy, z którym dzielimy wspólne interesy i wspólne doświadczenia, tworzyli sobie nasz bezsensowny i fałszywy obraz.

(1989)

 

Przekład Stanisław Ruczaj

 

 

Tekst z tomu Noční kádrový dotazník a jiné boje Texty z let 1977-1989 (Praha 2009), przetłumaczony w ramach projektu Dziedzictwo myśli politycznej czeskiej i polskiej opozycji z perspektywy współczesnych kryzysów – zadania publicznego współfinansowanego przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w konkursie Forum Polsko-Czeskie 2020. Artykuł wyraża jedynie poglądy autora i nie może być utożsamiona z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.

 

Dodatkowe informacje