Dušan Šrámek, Regulacje dotyczące energetyki, Urząd Regulacji Energetyki (URE) i boom fotowoltaiki

I. Ramy regulacyjne

Dla zrozumienia powodów i warunków powoływania do życia krajowych instytucji regulacyjnych, należy najpierw przyjrzeć się roli energetyki w dziedzinie gospodarki oraz temu, jak stopniowo kształtował się obecny rynek energii.

Energetyka jest krwioobiegiem każdej gospodarki. Metafora niezbyt oryginalna, niemniej trafna. Pierwszorzędne nie jest to, jakie produkty gospodarka – przemysł, rolnictwo czy usługi – tworzy. Istotne jest, że do produkcji zawsze wykorzystuje energię. Polityka energetyczna państwa, ceny energii, przy których gospodarka krajowa funkcjonuje i jest konkurencyjna na rynkach światowych, stała się tym samym znaczącą, a nawet jedną z głównych polityk rządowych. To jest zasadniczy polityczny powód istnienia regulacji energetyki. Istotnym czynnikiem jest również fakt, że państwo przejęło odpowiedzialność za dystrybucję i politykę cenową w zakresie dystrybucji energii dla gospodarstw domowych, przez co oczywiście wzrosło zapotrzebowanie na kolejne regulacje, gdyż polityka energetyczna zaczęła odzwierciedlać również sprawy stabilności socjalnej i spójności całego społeczeństwa. Nie jest więc zaskakujące, że nacjonalizacja zasobów węgla jako jedynego odpowiedniego źródła energii na starym lądzie była w minionym wieku jednym z podstawowych postulatów demokratycznych i socjalistycznych partii i rządów.

Energetyka jako interes publiczny

Do czasów rewolucji przemysłowej istniały tylko lokalne źródła energii, na dodatek w ograniczonych zasobach. Początek rewolucji przemysłowej łączył się z poszukiwaniem i znajdowaniem nowych, łatwiej dostępnych źródeł energii. Te nowe źródła były wprawdzie bardziej efektywne, jednak zarówno w przypadku węgla, ropy naftowej, gazu ziemnego czy uranu, nierównomiernie rozmieszczone. Wywołało to tendencję do możliwie najwyższego stopnia autarkii w zarządzaniu energetyką i do starań państwa, by objąć nadzór nad produkcją, przesyłem i dystrybucją jak największej gamy źródeł energii. Jednym z decydujących czynników w polityce poszczególnych państw narodowych i w geopolityce stało się dysponowanie zasobami energetycznymi. Wystarczy przypomnieć sobie walkę pokonanych Niemiec o kontrolę nad złożami węgla po I wojnie światowej (okupacja Zagłębia Ruhry, plebiscyt na Górnym Śląsku), kryzys naftowy w latach siedemdziesiątych XX wieku jako odpowiedź krajów arabskich na wsparcie Zachodu udzielane Izraelowi czy nieudaną próbę aneksji Kuwejtu przez Irak Saddama. W kontekście europejskim, który dotknął również Czechy, energetyka jako „kontynuacja polityki innymi środkami” przejawiła się w 2009 r. podczas słynnego kryzysu noworocznego w dostawach gazu ziemnego z Rosji przez Ukrainę. Czeski rząd w najbliższej przyszłości stanie przed decyzją o tym, kto otrzyma zlecenie rozbudowy elektrowni jądrowej Temelín, a decyzja ta będzie odbiciem nie tylko ekonomicznych czy technologicznych aspektów ofert, ale również wymogów bezpieczeństwa narodowego.

Ingerencję względów pozaekonomicznych do procesu decyzyjnego o zamówieniach publicznych dotyczących energetyki należy również uważać za regulację, aczkolwiek leży ona w kompetencji polityki, a nie krajowego organu regulacji energetyki. Zresztą polityka energetyczna stanowi na przykład część oficjalnej polityki bezpieczeństwa Rosji. W Czechach ten aspekt zawiera Koncepcja energetyczna państwa, co wyraźnie wskazuje na jej znaczenie. Potrzebą zapewnienia bezpieczeństwa narodowego uzasadniają regulację w energetyce w szczególności partie prawicowe. Energetyka pod nadzorem państwa należy więc do agendy rozmaitych podmiotów politycznych, tyle że z różnie wyakcentowanym uzasadnieniem takiego nadzoru.

Regulację energetyki uzasadniają ponadto problemy z systemem przesyłu, spowodowane właśnie tym, że znaleziska, a więc miejsce produkcji niektórych surowców energetycznych (gaz ziemny, ropa), są nawet o tysiące kilometrów oddalone od miejsca odbioru, dokąd należy je najpierw dostarczyć. Ale również konwencjonalne nośniki, takie jak ciepłociągi, konektory gazowe i przewody wysokiego napięcia można instalować tylko z ograniczeniami, co wywołuje dyskusję o własności i zarządzaniu sieciami dystrybucji jako ograniczeniu konkurencji w branży. Stąd też tendencja do regulowania również systemu przesyłowego – patrz niedawne spory dotyczące kierunku i końcówek gazociągów z Rosji czy Azji Środkowej do Europy Środkowej.

Dążenie do poddania produkcji, przesyłu i dystrybucji energii kontroli państwowej czy wręcz do przejęcia ich przez państwo przemieniły więc energetykę w niewątpliwie najbardziej regulowaną gałąź gospodarki narodowej. Tylko część regulacji leży w gestii instytucji regulacyjnych, które mogą mieć wpływ tylko na to, jakie uprawnienia przyzna im prawodawstwo krajowe, a w ostatnich latach również coraz szersza legislacja Unii Europejskiej. Wreszcie należy wziąć pod uwagę regulacje ekologiczne, które w prawodawstwie europejskim pojawiły się w związku z walką z tak zwanym globalnym ociepleniem.

Przyczyny powstania krajowych instytucji regulacyjnych

Państwowy nadzór nad energetyką w przeszłości w sposób naturalny prowadził do powstania krajowych monopoli energetycznych, ograniczających prawa wejścia do tej gałęzi. W Republice Czeskiej była to głównie próba stworzenia tak zwanego „superČEZ”-u, a więc próba formowania giganta energetycznego, obejmującego zarówno produkcję i przesył, jak i dystrybucję. Naturalnie było to sprzeczne z wyznaczonym celem swobodnego przepływu w obrębie UE. Instytucje europejskie, a pod ich presją narodowe rządy, podejmują więc stopniowo szereg działań legislacyjnych i administracyjnych, mających na celu stopniowy „unbundling”, tj. faktyczny i księgowy podział produkcji, przesyłu i dystrybucji, w celu zwiększenia konkurencji na poszczególnych narodowych rynkach. Oprócz urzędów antymonopolowych tworzą się więc niezależne od rządu krajowe instytucje regulacyjne. Stopniowo przejmują one zarówno zarządzanie koncesjami, jak i regulację cen. W ten sposób, paradoksalnie, instytucje regulacyjne w dziedzinie energetyki działają pod wieloma względami jako deregulator rynku, co przy spełnieniu określonych warunków pozwala jakimkolwiek kandydatom wejść w tę dziedzinę gospodarki, a także określa ceny energii na podstawie faktycznie poniesionych kosztów.

Po przyjęciu przepisów dotyczących ochrony środowiska, instytucje regulacyjne stają się jednocześnie regulatorem subsydiowanych cen odnawialnych źródeł energii oraz warunków, na których uruchamia się eksploatację tych źródeł. Jak zobaczymy w następnych rozdziałach, ich rola w tym przypadku jest jednak bardzo ograniczona. W przypadku prawodawstwa, które jest umyślnie lub nieświadomie złe, mają one tylko minimalne możliwości ograniczenia negatywnych skutków społecznych.

II. Historia działalności i rozwoju kompetencji Urzędu Regulacji Energetyki (URE)

URE przez dwanaście lat swojego istnienia przeszedł szereg zmian, polegających na stopniowym wdrażaniu różnych agend regulacji, zgodnie z ustawodawstwem krajowym, jak również europejskim. Do głównych obowiązków URE należy przede wszystkim promowanie konkurencji, promowanie wykorzystywania odnawialnych źródeł energii (OŹE) i wtórnych nośników energii, i wreszcie ochrona interesów konsumentów w tych obszarach sektora energetycznego, gdzie nie jest możliwa pełna konkurencja – np. w przypadku energii elektrycznej dostarczanej poprzez „druty”, gdyż URE corocznie ustala ceny dystrybucji.

URE jest też uprawniony do wydawania licencji dostawcom energii elektrycznej i gazu, a także do zmiany lub anulowania licencji. Obowiązkiem URE jest również sprawdzanie, czy licencjobiorcy dotrzymują swoje zobowiązania. W przeciwnym przypadku, urząd może nawet nakładać kary finansowe. Corocznie URE przedstawia rządowi i zgromadzeniu narodowemu sprawozdanie ze swojej działalności i gospodarowania.

Oprócz wyżej wymienionych zadań, zadaniem URE jest na przykład regulacja cen za przesył i dystrybucję energii elektrycznej czy ustalanie ceny działalności operatora rynku (OR). Ponadto zajmuje się ustalaniem cen energii elektrycznej i gazu sprzedawców „ostatniej szansy”, a także ustala wysokość dofinansowania cen energii elektrycznej z wtórnych nośników energii i kogeneracji (CHP). Cena ta podlega raz w roku korekcie, w zależności od zmian cen na rynku energii elektrycznej, jak i zmian cen pierwotnych źródeł energii oraz wydajności produkcji.

URE z siedzibą w mieście Jihlava (południowe Czechy) rozpoczął działalność jako nowa instytucja centralnej administracji rządowej w 2001 r. Zakres działalności URE zdefiniowano zgodnie z tzw. Prawem energetycznym (DzU 2000, nr 458 z późniejszymi zmianami), a urząd na podstawie tej ustawy działa jako organ administracji do spraw regulacji energetyki.

Do jego głównych zadań od początku należało w szczególności:

- ochrona praw i interesów konsumenta,

- nacisk na jakość i niezawodność dostaw dla odbiorców,

- promowanie konkurencji w energetyce,

- usprawnienie działalności przedsiębiorstw energetycznych,

- stabilność poziomu cen.

Charakterystyczną cechą początkowego okresu rozwoju rynków energii w Czechach była postępująca liberalizacja elektroenergetyki i gazownictwa, oparta na zaistniałych funkcjonalnych ramach regulacji. W 2001 r., URE spełniał następujące podstawowe funkcje:

- zakończenie prac nad przepisami wykonawczymi Prawa energetycznego, zapewnienie funkcjonalnych warunków liberalizacji rynków energii;

- zakończenie procesu ustanawiania właściwych cen energii elektrycznej i gazu,

- wzmocnienie skutecznych działań URE.

Zadania te były częścią realizacji priorytetów Narodowego programu przygotowania Republiki Czeskiej do członkostwa w Unii Europejskiej.

Rok 2002

Był to pierwszy rok etapu otwierania rynku energii elektrycznej, dla którego konieczne było opracowanie nowych ram regulacyjnych, zgodnych z polityką energetyczną państwa, a zwłaszcza nowej struktury cen energii elektrycznej. W tym samym roku rozpoczęto również prace nad zasadami rynku gazu, a także:

- napełnił się Fundusz regulacji energetyki;

- zakończono proces konwersji tzw. „autoryzacji” (państwowej licencji na prowadzenie działalności w zakresie energetyki), wydawanych po 1994 r. na koncesje;

- w zakresie cen, w przypadku energii elektrycznej i gazu ziemnego wprowadzono ceny regionalne, za wyjątkiem cen energii elektrycznej dla gospodarstw domowych;

- ogłoszono cele I okresu regulacyjnego (2002-2004).

Rok 2003

W trzecim roku działalności URE nastąpił punkt zwrotny w prawodawstwie UE – zmieniono warunki i strukturę wewnętrznych rynków energii, w tym formę wsparcia dla korzystania z odnawialnych źródeł energii i dla transgranicznej wymiany energii elektrycznej w ramach jednolitego rynku UE.

URE został pełnoprawnym członkiem Rady Europejskich Regulatorów Energetyki, włącznie z reprezentacją w ciele doradczym regulatorów, współpracujących z Dyrekcją Generalną ds. Energii i Transportu Komisji Europejskiej.

Rok 2004

Ten rok był ważny zwłaszcza z tego względu, że 1 maja 2004 r. Republika Czeska wstąpiła do Unii Europejskiej, a w związku z tym dyrektywy i rozporządzenia WE dotyczące wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i gazu zaczęły obowiązywać również bezpośrednio w naszym kraju. W związku z tym przygotowano nowelizację Prawa energetycznego. Dla URE oznaczało to przeprowadzenie analizy realizacji celów wyznaczonych dla I okresu regulacyjnego i przygotowanie strategii, metodyki oraz określenie szczegółowych parametrów dla II okresu regulacyjnego (2005-2009) w energetyce, gazownictwie i ciepłownictwie.

Rok  2005

- 1 stycznia 2005 r. rozpoczęto pierwszy etap otwierania rynku gazu.

- Kontynuowano liberalizację rynku energii elektrycznej, prawo do wyboru dostawcy uzyskali dodatkowo przedsiębiorcy z kategorii tzw. małych odbiorców.

- Ogłoszono cele II okresu regulacyjnego na lata 2005-2009.

- Nowelizacja Prawa energetycznego (Dz.U. 2004 nr 670) wprowadziła szczegółowe i ukonkretnione regulacje dotyczące działów prawnych, menedżerskich, informatycznych i księgowych (unbundling – rozdzielenie) przedsiębiorstw zapewniających regulowane czynności (przesył energii elektrycznej, przesył gazu i dystrybucja energii elektrycznej i gazu), odróżnionych od nieregulowanej działalności w zakresie produkcji i handlu energią elektryczną i gazem.

- Praca urzędu skupiała się również na doskonaleniu ram prawnych wynikających z ustawy o promowaniu OŹE (Dz.U. 2005 nr 180).

- URE we współpracy z Ministerstwem Przemysłu i Handlu przygotował pierwszy Krajowy raport Republiki Czeskiej na temat elektroenergetyki i gazownictwa za 2004 r., wymagany przez dyrektywy UE.

Rok 2006

- Zrealizowano ostatni etap liberalizacji rynku energii elektrycznej: od 1 stycznia 2006 r. zniesiono kategorię odbiorców chronionych i wszyscy odbiorcy energii elektrycznej stali się uprawnionymi do wyboru własnego dostawcy energii elektrycznej.

- URE nie ustala ostatecznej ceny energii elektrycznej, tylko jej regulowane komponenty.

- URE staje się arbitrem sporów, w których decyduje w ramach postępowania administracyjnego zgodnie z Prawem energetycznym, zarówno we wzajemnych sporach posiadaczy koncesji oraz w ich sporach z klientami, jak i w sporach w innych obszarach elektroenergetyki, gazownictwa i ciepłownictwa.

Rok 2007

 - W gazownictwie od 1 stycznia 2007 r. wszyscy klienci, w tym gospodarstwa domowe, stali się uprawnionymi odbiorcami, zdobywając prawo wyboru dostawcy (tak jak w poprzednim roku klienci w dziedzinie elektroenergetyki).

- Unbundling i przekształcanie spółek sektora energetycznego znacząco zmieniły sposób funkcjonowania spółek dystrybucyjnych, zarówno pod kątem organizacyjnych zmian w wyłonionych z nich firmach, jak i aktualizacji wartości firmy i jej późniejszego rozliczenia lub działań outsourcingowych; ostatecznie oznaczały zmianę przepływu środków wynikającego ze stosunków umownych.

- Ogłoszono kampanię Komisji Europejskiej – Rok klienta.

- W ramach przygotowań nowego prawodawstwa europejskiego URE został koordynatorem trzech rozporządzeń Trzeciego pakietu legislacyjnego dotyczącego energetyki i we współpracy z Ministerstwem Przemysłu i Handlu nieformalnym współkoordynatorem nowelizacji dwóch dyrektyw w tym pakiecie.

- Rozpoczęto przygotowanie metodyki dla III okresu regulacyjnego.

Rok 2008

 - Kontynuowano przygotowania metodyki dla III okresu regulacyjnego na lata 2010-2014.

- Zakończono prace nad projektem nowelizacji Prawa energetycznego (Dz.U. 2009 nr 158), następnie zatwierdzonym przez rząd. Główne zmiany polegają, między innymi, na transpozycji dyrektyw i rozporządzeń, na uproszczeniu i zmniejszeniu administracyjnych obciążeń przedsiębiorców, na rozwoju stosunków rynkowych w energetyce. Między innymi skonkretyzowano zapisy regulujące kompetencje URE w obszarze regulacji i rozstrzygania sporów między uczestnikami rynku energii elektrycznej i gazu; uwaga skupia się na zwiększeniu bezpieczeństwa, niezawodności i jakości dostaw i na pogodzeniu tych celów ze świadczeniem usług publicznych. Większy nacisk kładzie się na współpracę operatorów systemów przesyłowych z operatorami zagranicznymi w przypadkach, kiedy istnieją połączenia międzysystemowe; nowe rozwiązania dotyczą również organu sprzedawcy „ostatniej szansy”; wprowadzano kolejne poprawki w ramach wspomnianej nowelizacji Prawa energetycznego.

- URE zainicjował stworzenie grupy roboczej do oceny modeli kupna i sprzedaży energii elektrycznej taryfowym odbiorcom z gospodarstw domowych i małych przedsiębiorstw, którzy nie korzystali z możliwości zapewnienia energii elektrycznej na 2010 rok.

- URE nadal brał udział w międzynarodowej współpracy w ramach UE (stworzenie warunków do poprawy funkcji regionalnych rynków energii elektrycznej i gazu oraz stopniowe kształtowanie jednolitego europejskiego rynku energii z oboma towarami) .

Rok 2009

 - Weszła w życie szeroka nowelizacja Prawa energetycznego (Dz.U. 2000 nr 458), będąca podstawowym aktem prawnym, kształtującym warunki w energetyce oraz prawa i obowiązki uczestników rynku energii elektrycznej i gazu, czyli zasady funkcjonowania rynku energii. URE znacząco się przyczynił do przygotowania nowelizacji. Dla urzędu wynikły z niej też liczne nowe kompetencje, na przykład modyfikacja zakresu działań URE dotyczących regulacji i rozstrzygania sporów między uczestnikami rynku energii elektrycznej i gazu.

- Promowanie OŹE (odnawialnych źródeł energii) spowodowało bezprecedensowy wzrost ich liczby, szczególnie w dziedzinie elektrowni fotowoltaicznych. Ten fakt, zwłaszcza w połączeniu z istotnymi zmianami w parametrach technicznych i gospodarczych, spowodował, że URE, po konsultacji z Ministerstwem Przemysłu i Handlu oraz Ministerstwem Środowiska opracował i złożył poprawkę do ustawy o promowaniu OŹE (Dz.U. 2005 nr 180).

Rok 2010

 - URE w znaczącym stopniu przyczynił się do przygotowania nowelizacji Prawa energetycznego (Dz.U. 2000 nr 458).

- URE zaangażował się też w prace związane z nowelizacją ustawy o promowaniu OŹE (Dz.U. 2005 nr 180).

- Opracowano poprawkę do rozporządzenia w sprawie warunków przyłączenia do sieci elektroenergetycznej, przygotowano nowelizację Regulaminu rynku gazu i Regulaminu rynku energii elektrycznej.

- Działania URE w obszarze koncesji skupiały się, ze względu na wymagania operatorów nowo budowanych zasobów produkcyjnych, na przyznawaniu koncesji na wytwarzanie energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, w szczególności elektrowni fotowoltaicznych.

- Akcentowano ustalanie i stanowienie cen gazu i energii elektrycznej oraz podstawowe zasady regulacji cen w energetyce na 2011 r.

Rok 2011

 - Poszerzyły się uprawnienia URE w zakresie nadzoru nad funkcjonowaniem rynków energii elektrycznej i gazu oraz ochrony praw klientów podczas negocjacji umów o warunkach dostawy.

- Zgodnie z nowelizacją Prawa energetycznego nastąpiło przeniesienie uprawnień nadzorczych z Państwowej Inspekcji Energetycznej na URE.

- Pracowano nad projektem połączenia węgierskiego, czeskiego i słowackiego rynku, mającym się przyczynić do stworzenia jednolitego europejskiego rynku energii elektrycznej.

- URE brał udział w przygotowaniu ustawy o promowanych źródłach energii oraz o zmianie niektórych ustaw.

- 18 sierpnia weszła w życie szeroka nowelizacja Prawa energetycznego (Dz.U. 2011 nr 211), obejmująca zwłaszcza zmiany wynikające z dyrektyw tzw. Trzeciego pakietu energetycznego UE. Celem tych zmian jest dalszy rozwój wewnętrznego unijnego rynku energii elektrycznej i gazu oraz skuteczna ochrona praw konsumentów na zliberalizowanym rynku.

Rok 2012

- Realizacja zadań wynikających z rozszerzonych uprawnień będących skutkiem nowelizacji Prawa energetycznego, zwłaszcza przekazania kompetencji kontrolnych Państwowej Inspekcji Energetycznej na rzecz URE;

- przygotowanie ustawy o promowanych źródłach energii;

- zabiegi URE, aby stworzyć równe warunki na rynku energii – wzmocnienie nadzoru rynku energii;

- opracowanie podstawowych zasad etycznego i profesjonalnego postępowania w handlu energią elektryczną i gazem w zakresie świadczenia dostaw tych towarów i powiązanych usług – Kodeks etyki przedsiębiorcy w sektorze energetycznym;

- akcentowanie przez URE ochrony praw konsumentów i klientów – działalność Wydziału ochrony konsumentów;

- kadrowa stabilizacja urzędu;

- dążenie URE do wstrzymania wsparcia dla nowo promowanych źródeł energii od 2014 r.;

- otwarcie nowej filii URE w Ostrawie.

 

Prezesi URE

Inż. Jana Novotná

1 stycznia 2001 r. - 7 lutego 2001 r.

Inż. Pavel Prouza

8 luty 2001 r. - 21 marca 2001 r. (p.o.)

Inż. Pavel Brychta

22 marca 2001 r. - 31 sierpnia 2004 r.

Inż. Josef Fiřt

1 września 2004 r. - 4 lipca 2011 r.

Inż. Alena Vitásková

od 1 sierpnia 2011 r.

 

III. Prawodawstwo Republiki Czeskiej w zakresie odnawialnych źródeł energii, ze szczególnym uwzględnieniem fotowoltaiki i jej wpływu na działalność URE

Na przełomie tysiąclecia przed wejściem do Unii Europejskiej nastąpiła w ramach dwóch przepisów ustawowych i kilku wykonawczych, regulacja wykorzystania odnawialnych źródeł energii i produkcji energii elektrycznej. Chodziło o Prawo energetyczne (Dz.U. 2000 nr 458) oraz ustawę o zarządzaniu energią (Dz.U. 2000 nr 406). Ówczesne ustawodawstwo zapewniało producentom energii elektrycznej z odnawialnych źródeł pierwszeństwo przy zabieganiu o przyłączenie, a także pierwszeństwo zakupu wyprodukowanej energii elektrycznej. Operatorzy sieci przesyłowych mieli obowiązek gwarantować je pomimo wahań wynikających z charakteru odnawialnych źródeł energii. Podwyższone koszty zakupu przełożyły się na koszty dystrybucji. Późniejsze rozporządzenia URE w zakresie wydanych decyzji cenowych ustanawiały minimalne ceny energii z odnawialnych źródeł. Ówczesny system umożliwiał ulgi podatkowe i dofinansowanie z budżetów publicznych.

Strategia wsparcia dla OŹE, obowiązująca do czasu przyjęcia ustawy o OŹE, nie stanowiła dla inwestorów wystarczającej gwarancji bezpieczeństwa, gdyż minimalne ceny zakupu obowiązywały tylko w danym roku. Cały program legislacyjny nie pozwalał więc na znaczącą zmianę w obszarze wykorzystania OŹE. To nastąpiło dopiero po wejściu do UE i obowiązkowej implementacji dyrektywy 2001/77/WE .

Ważnym aktem prawym, który najmocniej wpłynął na politykę OŹE, była ustawa o promowaniu produkcji energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii (Dz.U. 2005 nr 180 z dnia 31 marca 2005 r.). Ustawę tę wprowadzono w życie po zwłoce legislacyjnej, podczas której wielokrotnie ją omawiano, i po początkowym niepodpisaniu jej przez prezydenta. Republika Czeska implementowała tym samym dyrektywę 2001/77/WE.

Ustawa w całości zmieniła dotychczasową strategię promowania OŹE, kodyfikując jej nowe metody. Weszła w życie w dniu 1 sierpnia 2005 r., rok i trzy miesiące po wejściu Republiki Czeskiej do UE. Paragraf pierwszy ustawy określał jej cele, tj. promowanie wykorzystania odnawialnych źródeł energii w interesie ochrony klimatu i środowiska, nieustanne podwyższanie udziału OŹE, wykorzystanie zasobów naturalnych i promowanie zrównoważonego rozwoju.W pierwszej sekcji przytoczono również indykatywny cel w wysokości 8% energii elektrycznej z OŹE w zużyciu brutto w Republice Czeskiej do 2010 r., do czego miały być stworzone odpowiednie warunki.

W paragrafie drugim zdefiniowano podstawowe pojęcia, tj.: OŹE, którego to pojęcia definicja została zaczerpnięta z dyrektywy, a także biomasa, energia elektryczna z OŹE, zużycie energii elektrycznej brutto, zielony certyfikat i operator regionalnej sieci dystrybucyjnej.

Trzeci paragraf określał przedmiot promowania. W ramach tego programu określono różne rodzaje promowania OŹE według ich rodzaju i wielkości zainstalowanej mocy.

Ważne punkty zawierał paragraf czwarty, określający prawa i obowiązki podmiotów na rynku energii elektrycznej. Ustanowiono obowiązek podłączenia przez operatora systemu przesyłowego czy systemów dystrybucji urządzenia umożliwiającego przesył i dystrybucję energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii (zgodnie z warunkami przyłączenia i dystrybucji określonymi w Prawie energetycznym Dz.U. 2000 nr 458). Obowiązek ten ciążył na operatorze systemu dystrybucji, który miał najniższy koszt przyłączenia (z wyjątkiem przypadku niewystarczającej przepustowości lub ryzyka zagrożenia systemu dystrybucji). Według ustawy, producent energii elektrycznej z OŹE mógł wybrać formę wsparcia w postaci taryf gwarantowanych lub zielonych certyfikatów; zmianę formy wsparcia mógł realizować dopiero rok po dokonaniu wyboru – obowiązywała ona zawsze od dnia 1 stycznia kolejnego roku kalendarzowego.

W przypadku, gdyby producent nie zdecydował się zaoferować energię elektryczną w ramach gwarantowanego zakupu i sprzedawał ją po ustalonej cenie rynkowej, operator systemu dystrybucyjnego czy przesyłowego był zobowiązany uiścić producentom należność z tytułu zielonego certyfikatu. Producent był uprawniony do zielonego certyfikatu również z tytułu zużytej przez niego samego energii elektrycznej z OŹE. Warunki wsparcia, zakupu i ewidencji energii elektrycznej z OŹE określał paragraf piąty.

Paragraf szósty określał zasady ustalania cen zakupu i zielonych certyfikatów. Stanowienie cen zlecono URE, który miał obowiązek ustalić je z góry na każdy rok kalendarzowy, według wskazanych warunków, aby:

- zaistniały warunki dla realizacji celów indykatywnych,

- w przypadku urządzeń dopuszczonych do eksploatacji po dniu wejścia w życie ustawy osiągnięto piętnastoletni zwrot inwestycji,

- dla urządzeń dopuszczonych do eksploatacji po dniu wejścia w życie ustawy utrzymał się minimalny poziom dochodów (z uwzględnieniem indeksu cen przemysłowych) za jednostkę energii elektrycznej przy wsparciu taryfą gwarantowaną przez okres 15 lat od uruchomienia produkcji,

- w przypadku urządzeń dopuszczonych do eksploatacji przed dniem wejścia w życie ustawy utrzymał się przez 15 lat minimalny poziom cen zakupu ustanowiony w tym samym roku (z uwzględnieniem indeksu cen przemysłowych).

Zgodnie z ustawą, URE przy określaniu wartości zielonych certyfikatów był zobowiązany wziąć pod uwagę możliwość sprzedaży energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii na rynku. Przy określaniu cen zakupu i wartości zielonych certyfikatów aspekty poszczególnych OŹE i ustalone wartości nie mogły być niższe o więcej niż 5% w stosunku do poprzedniego roku.

Przed końcem 2010 r. ustawa zmieniła się łącznie cztery razy. W 2009 r., ustawa nr 281/2009 zmieniła paragraf 10 i przepisy dotyczące nakładania kar finansowych. W 2010 r. przeprowadzono łącznie trzy nowelizacje. Pierwszą była ustawa nr 137/2010 z dnia 21 kwietnia 2010 r. Ta nowelizacja umożliwiła URE obniżyć ceny zakupu o więcej niż 5 % w kolejnym roku kalendarzowym, w przypadku, gdyby zwrot inwestycji spadł poniżej 11 lat, z zastosowaniem do stanowienia cen dla urządzeń dopuszczonych do eksploatacji począwszy od 2011 r.

Drugą nowelizacją była w 2010 r. ustawa nr 330/2010, określająca uprawnienie do wsparcia tylko dla elektrowni fotowoltaicznych o mocy do 30 kWp, umieszczonych na dachach lub zewnętrznych ścianach budynków. Dla źródeł podłączonych do sieci przed terminem wejścia w życie ustawy (1 marca 2011) warunki zakupu określały obowiązujące dotąd przepisy. Jeśli urządzenia funkcjonujące przed końcem 2010 r. bez przyłączenia do sieci, zostaną przyłączone do sieci w ciągu 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy (w tym przypadku ustalono datę 1 stycznia 2011 r.), nadal będą uprawnione do wsparcia.

Ostatnią poprawką w 2010 r. była ustawa nr 402/2010 z dnia 14 grudnia 2010 r. Zmiana ta była najbardziej oczekiwana i miała rozstrzygnąć długą debatę na temat wzrostu cen energii elektrycznej w związku z rozwojem OŹE, zwłaszcza fotowoltaiki. Uchwalono ją pod koniec roku i datą jej wejścia w życie był 1 stycznia 2011 r. Ustawa ta zmieniła przede wszystkim sposób finansowania wsparcia, w które włączyło się państwo jako podmiot udzielający dofinansowania pokrycia dodatkowych kosztów spowodowanych promowaniem energii elektrycznej z OŹE. Wysokość dofinansowania zależy od wybranych środków i pozostała nieuiszczona kwota wpłynie na ceny ostateczne. W celu zdobycia środków na przyznawanie dotacji, państwo wprowadziło w formie podatku opłatę od energii fotowoltaicznej, pobieraną od energii elektrycznej wytwarzanej z promieniowania słonecznego w okresie od 1 stycznia 2010 do 31 grudnia 2013 r. Od podatku zwolniono urządzenia do 30 kWp, umieszczone na dachach i fasadach budynków. Stawka opłaty została ustalona na 26% ceny zakupu i 28% zielonych certyfikatów. Ustawa zmieniła również przepisy podatkowe i wprowadziła 32-procentowe opodatkowanie nabytych nieodpłatnie pozwoleń na emisję gazów cieplarnianych w latach 2011 i 2012. W końcu zmieniono ustawę o ochronie gruntów i wprowadzono opłaty za ich odrolnienie. Zmiana ta została wprowadzona ze względu na zagarnięcie gruntów przez farmy fotowoltaiczne.

W dziedzinie fotowoltaiki ważnym przepisem wykonawczym do ustawy o promowaniu wykorzystania OŹE było obwieszczenie URE nr 475/2005. Zdefiniowało ono podstawowe pojęcia, określiło terminy i szczegóły wyboru formy wsparcia oraz techniczne i ekonomiczne parametry.

Dekret miał określić kompleksowe parametry techniczne i ekonomiczne, zapewniające piętnastoletni okres zwrotu inwestycji, podczas którego producent osiągnie odpowiedni dochód z zainwestowanego kapitału i nieujemną wysokość wartości bieżącej netto przepływów pieniężnych za cały okres użytkowania. Dla fotowoltaiki zakładano piętnastoletnie użytkowanie, ustanowiono minimalną wydajność, koszty inwestycyjne i roczne wykorzystanie zainstalowanej mocy szczytowej. Z powodu zmian w technologii i na rynku fotowoltaicznym obwieszczenie w kolejnych latach trzy razy zmieniano. Zarządzenie nr 364/2007 dostosowało niektóre paragrafy, główną zmianą było jednak rozszerzenie zakładanego okresu użytkowania na 20 lat.

URE prowadzi obecnie kontrolę postępowań administracyjnych, na podstawie których wydawano koncesje na elektrownie fotowoltaiczne. Zdaniem Prezesa URE Aleny Vitáskovej można się spodziewać zakwestionowania nawet 1500 do 2000 zezwoleń. Cała sprawa jest w rękach policji – prezydent Miloš Zeman powołał nawet specjalną grupę dochodzeniową, która bada elektrowoltaiczny boom. Istnieją wręcz poważne przesłanki do sformułowania opinii, że do upadku rządu Petra Nečasa doszło właśnie pod presją fotowoltaicznego lobby, które czuło się zagrożone przez ustawodawstwo ograniczające jego zyski. Znamienny jest fakt, że o domniemaną manipulację postępowaniem administracyjnym obecnie jest oskarżona sama szefowa URE. Ta z kolei wniosła pozew karny przeciwko swoim poprzednikom, został on jednak oddalony.

IV. Zakończenie

Energetyka jest dziś jednym z najmocniej regulowanych sektorów gospodarki, z ograniczoną konkurencją, gdzie na rynku krajowym funkcjonują silni, dominujący gracze, co ma swoje historyczne, polityczne i geograficzne uwarunkowania. Przez to, że UE stopniowo przejmuje kompetencje w tym obszarze, dochodzi do odgórnej, zarządzanej z poziomu instytucji europejskich stopniowej liberalizacji rynków, zarówno w wymiarze ponadpaństwowym, w celu zapewnienia wspólnego rynku energii i stworzenia warunków do wejścia w branży, jaki i w wymiarze wewnątrzpaństwowym. Tu celem jest stopniowa liberalizacja i poszerzenie warunków dla konkurencji zapewniającej osiągalne dla odbiorców ceny energii. Taki był pierwotny powód ustanowienia krajowego organu regulacyjnego w Republice Czeskiej. Za sprawą wprowadzania przepisów związanych z ochroną środowiska, jego władza ulegała stopniowemu wzmacnianiu. Przepisy te dają jednak odwrotny efekt niż zakładano, niszcząc konkurencję z powodu przedkładania niektórych źródeł energii ponad inne. Nic więc dziwnego, że taka polityka powoduje ogromne zakłócenia w funkcjonowaniu rynku, zagrażające w konsekwencji konkurencyjności całej gospodarki i budżetom gospodarstw domowych, jak było w przypadku boomu fotowoltaicznego. To jednak leży poza kompetencjami URE.

Obecny model współpracy tego organu administracyjnego z władzą ustawodawczą okazuje się niewystarczający. Chociaż przedstawiciele URE wielokrotnie ostrzegali przed negatywnymi konsekwencjami przepisów o OŹE, nie miało to żadnego realnego znaczenia. Przy czym URE ma wystarczające uprawnienia, jeszcze poszerzone o szereg uprawnień nadzorczych podczas już wspomnianej ostatniej nowelizacji ustawy Prawa energetycznego. Jest on również obowiązkowym punktem konsultacyjnym w procesie legislacji energetycznej. Pod znakiem zapytania stoi więc korzystanie z tych uprawnień i wzajemna komunikacja między kierownictwem URE z jednej strony, a reprezentacją polityczną ze strony drugiej.

 

Źródła:

Filip Černoch, Veronika Zapletalová: Energetická politika Evropské unie

Štěpán Krška: Ekonomické dopady podpory výroby energie z fotovoltaických článků v České republice(praca licencjacka)

Strona internetowa Urzędu Regulacji Energetyki (http://www.eru.cz/)


Przekład Lucie Szymanowska


Tekst powstał w ramach projektu „Polska i Republika Czeska – dlaczego nie uczymy się od siebie? Stworzenie dróg wykorzystania doświadczeń kraju sąsiedniego w zakresie rozwiązywania problemów polityk publicznych”, współfinansowanego przez Departament Dyplomacji Publicznej i Kulturalnej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w ramach konkursu Forum Polsko-Czeskie: wspieranie rozwoju stosunków polsko-czeskich. Tekst wyraża jedynie poglądy autora i nie może być utożsamiany z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.

 Tekst Zintegrowany nadzór nad rynkiem finansowym – przypadek Komisji Nadzoru Finansowego w Polsce jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz autora i Ośrodka Myśli Politycznej. Utwór powstał w ramach konkursu Forum Polsko-Czeskie: wspieranie rozwoju stosunków polsko-czeskich, realizowanego za pośrednictwem MSZ RP w roku 2013. Zezwala się na dowolne wykorzystanie utworu, pod warunkiem zachowania ww. informacji, w tym informacji o stosowanej licencji, o posiadaczach praw oraz o konkursie Forum Polsko-Czeskie:wspieranie rozwoju stosunków polsko-czeskich.

Additional information